SaaS چیست؟
نرم‌افزار به‌عنوان سرویس (Software as a Service یا SaaS) نوعی نرم‌افزار کاربردی است که بر روی فضای ابری میزبانی شده و از طریق اتصال اینترنت با استفاده از یک مرورگر وب، اپلیکیشن موبایل یا کلاینت سبک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در مدل SaaS، ارائه‌دهنده‌ی سرویس مسئول راه‌اندازی، مدیریت و نگهداری نرم‌افزار و زیرساختی است که نرم‌افزار بر روی آن اجرا می‌شود. کاربران تنها با ایجاد یک حساب کاربری، پرداخت هزینه و شروع به کار می‌توانند از خدمات استفاده کنند.
برخی از تاریخ‌نگاران حوزه فناوری، ریشه‌های SaaS را به دهه ۱۹۵۰ میلادی نسبت می‌دهند، زمانی که برنامه‌های کاربردی روی رایانه‌های مین‌فریم به ترمینال‌های دوردست ارائه می‌شدند. اما SaaS به شکلی که امروزه می‌شناسیم، از سال ۱۹۹۹ و با راه‌اندازی سیستم مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) شرکت Salesforce به‌عنوان نرم‌افزاری میزبانی‌شده بر روی فضای ابری و قابل دسترس از طریق مرورگرهای وب آغاز شد.
امروزه، SaaS رایج‌ترین خدمات محاسبات ابری عمومی و مدل غالب برای ارائه نرم‌افزار است. بخش عمده‌ای از نرم‌افزارهایی که در محیط‌های کاری استفاده می‌شوند، از ابزارهای روزمره مانند Slack (برای پیام‌رسانی) و Dropbox (برای ذخیره‌سازی و اشتراک فایل) گرفته تا نرم‌افزارهای حیاتی تجاری مانند برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP) و پلتفرم‌های مدیریت منابع انسانی یا بهینه‌سازی نیروی کار، از طریق مدل SaaS ارائه می‌شوند.
در مقایسه با نرم‌افزارهای سنتی که به‌صورت داخلی نصب می‌شوند، SaaS مزایای متعددی برای کسب‌وکارها در تمامی ابعاد، از استارتاپ‌ها تا سازمان‌های بزرگ جهانی، به ارمغان می‌آورد، از جمله:
- زمان کوتاه‌تر برای بهره‌برداری (Time-to-Value)
- هزینه‌های مدیریت بسیار پایین یا نزدیک به صفر
- هزینه‌های پیش‌بینی‌پذیر
محبوبیت SaaS همچنان در حال افزایش است. تحلیل‌گر صنعت، Gartner، پیش‌بینی کرده است که درآمدهای جهانی نرم‌افزارهای SaaS تا پایان سال ۲۰۲۲ از ۱۴۵ میلیارد دلار فراتر رود. همچنین، تحلیل‌گر دیگری به نام IDC پیش‌بینی کرده که بازار جهانی SaaS تا سال ۲۰۲۵ به ۳۰۲.۱ میلیارد دلار خواهد رسید.
SaaS چگونه کار می‌کند؟
SaaS از زیرساخت‌های رایانش ابری و مقیاس اقتصادی آن بهره می‌گیرد تا رویکردی ساده‌تر برای پذیرش، استفاده و پرداخت هزینه نرم‌افزار به مشتریان ارائه دهد. تمام برنامه‌های SaaS ویژگی‌های زیر را دارند:
۱.برنامه‌های SaaS برای میزبانی در فضای ابری طراحی شده‌اند.
فروشندگان نرم‌افزار SaaS می‌توانند برنامه را روی زیرساخت ابری خود یا از طریق ارائه‌دهندگان خدمات ابری (مانند Amazon Web Services (AWS)، Google Cloud، IBM Cloud یا Microsoft Azure) میزبانی کنند. میزبانی با ارائه‌دهندگان خدمات ابری معتبر، امکان مقیاس‌پذیری و دسترسی جهانی را برای مشتریانی که به این نیازها دارند، فراهم می‌کند.
۲.برنامه‌های SaaS از طریق اینترنت قابل دسترسی هستند.
هر مشتری با داشتن یک اتصال اینترنت و دستگاه متصل به اینترنت (مانند رایانه، تلفن همراه یا تبلت) می‌تواند به این برنامه‌ها دسترسی داشته باشد. این برنامه‌ها معمولاً در هر مرورگر وب اجرا می‌شوند. در دستگاه‌های موبایل، برنامه‌های SaaS ممکن است به یک اپلیکیشن اختصاصی برای موبایل یا تبلت نیاز داشته باشند یا در آن‌ها عملکرد بهتری داشته باشند. برخی از برنامه‌های SaaS، مانند Adobe Acrobat، ممکن است یک کلاینت سبک اختصاصی داشته باشند که کاربران باید آن را دانلود و روی رایانه خود نصب کنند.
۳٫معماری چندمستاجری (Multi-Tenant Architecture)
در برنامه‌های SaaS از معماری چندمستاجری استفاده می‌شود، به این معنا که یک نسخه از برنامه برای تمام مشتریان اجرا می‌شود. برای حفظ امنیت و حریم خصوصی داده‌ها، داده‌های برنامه، داده‌های کاربران، داده‌های سیستمی و تنظیمات اختصاصی هر مشتری از سایر مشتریان جدا نگه داشته می‌شود.
۴٫مدیریت و نگهداری بسیار کم یا صفر از سمت مشتری مورد نیاز است.
مسئولیت‌های مربوط به مدیریت برنامه‌های SaaS بر عهده فروشنده SaaS است، از جمله:
- تهیه، مدیریت و نگهداری تمام سرورها، تجهیزات شبکه، سخت‌افزارهای ذخیره‌سازی و نرم‌افزارهای عملیاتی مورد نیاز برای اجرای برنامه.
- اعمال اصلاحات در ویژگی‌ها و وصله‌های امنیتی در صورت نیاز.
- ارائه خدماتی مانند تعادل بار (Load Balancing)، زیرساخت‌های پشتیبان، پشتیبان‌گیری از داده‌ها، امنیت ابری و بازیابی اطلاعات در برابر خرابی‌ها، برای جلوگیری از وقفه‌ها و برآورده‌سازی استانداردهای عملکرد، در دسترس بودن و حفاظت از داده‌ها که در توافق‌نامه سطح خدمات (SLA) مشخص شده‌اند.
۵٫پشتیبانی از یکپارچگی با سایر نرم‌افزارها.
بسیاری از فروشندگان SaaS یک رابط برنامه‌نویسی کاربردی (API) ارائه می‌دهند که مشتریان می‌توانند از آن برای یکپارچه‌سازی برنامه SaaS با سایر برنامه‌های SaaS یا نرم‌افزارهای سنتی استفاده کنند.
قیمت‌گذاری SaaS
برنامه‌های SaaS با طرح‌های متنوعی از قیمت‌گذاری اشتراکی ارائه می‌شوند که همگی با روش‌های سنتی صدور مجوز نرم‌افزار تفاوت دارند. در مدل سنتی، دسترسی به نرم‌افزار و خدمات مرتبط برای یک دوره زمانی مشخص با یک قیمت ثابت (یا مجموعه‌ای از قیمت‌های ثابت) ارائه می‌شد.
قیمت‌گذاری رایگان یا «فریمیوم»
بیشتر فروشندگان SaaS نسخه‌ای رایگان از نرم‌افزار خود ارائه می‌دهند که مشتریان می‌توانند آن را برای مدت زمان کوتاهی، معمولاً یک هفته یا یک ماه، امتحان کنند. این نسخه‌های رایگان معمولاً دسترسی کامل به تمام ویژگی‌های نرم‌افزار را فراهم می‌کنند، اما تعداد دفعات یا میزان استفاده از این ویژگی‌ها را محدود می‌کنند و برخی حتی نیازی به ارائه کارت اعتباری ندارند.
برخی از شرکت‌های SaaS نسخه‌های «فریمیوم» از برنامه‌های خود را ارائه می‌دهند: نسخه‌هایی که همیشه رایگان هستند، اما تنها شامل بخشی محدود اما کاربردی از ویژگی‌های کامل محصول می‌باشند. در برخی موارد، این نسخه‌ها محدودیتی ندارند، اما کاربران را ملزم می‌کنند که به‌صورت دوره‌ای تبلیغاتی که نمایش داده می‌شود را کلیک کنند تا بتوانند به کار خود ادامه دهند. ارائه‌دهندگان SaaS امیدوارند کاربران فریمیوم در نهایت به نسخه‌های پولی نرم‌افزار ارتقا یابند.
قیمت‌گذاری اشتراکی ماهانه یا سالانه به‌صورت طبقه‌بندی‌شده
برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، محصولات SaaS معمولاً بر اساس مجموعه ویژگی‌ها یا سطح استفاده، در قالب طبقه‌بندی‌های مختلف قیمت‌گذاری می‌شوند. به‌عنوان مثال:
- یک راه‌حل بازاریابی ایمیلی SaaS ممکن است یک طرح «استاندارد» برای حداکثر ۵,۰۰۰ مخاطب با هزینه ۲۵۰ دلار در ماه،
- یک طرح «پرو» برای حداکثر ۲۰,۰۰۰ مخاطب با هزینه ۵۰۰ دلار در ماه،
- و یک طرح «بیزینس» برای ۱۰۰,۰۰۰ مخاطب به همراه طراحی و میزبانی صفحات فرود با هزینه ۶۰۰ دلار در ماه ارائه دهد.
برای شرکت‌های بزرگ، فروشندگان SaaS می‌توانند یک طرح «سازمانی (Enterprise)» ارائه دهند که امکان انتخاب دقیق‌تر ویژگی‌ها، پشتیبانی اولویت‌دار، شرایط خاص SLA (توافق‌نامه سطح خدمات) و حتی قیمت‌گذاری قابل مذاکره را فراهم می‌کند.
مزایای قیمت‌گذاری طبقه‌بندی‌شده
قیمت‌گذاری طبقه‌بندی‌شده به مشتریان اجازه می‌دهد بهترین طرح را بر اساس نیازهای عملکردی و بودجه خود انتخاب کنند و مقیاس‌پذیری را به‌آسانی ارتقا به طبقه بعدی ممکن می‌سازد. اکثر مدل‌های قیمت‌گذاری طبقه‌بندی‌شده به مشتریانی که هزینه یک سال کامل را پیشاپیش پرداخت می‌کنند، تخفیف ارائه می‌دهند. همچنین، در صورتی که مشتریان در میان دوره اشتراک، طبقه خود را تغییر دهند، تنظیم قیمت به‌صورت تناسبی انجام می‌شود.
مزایای SaaS
مزایا و برتری‌های SaaS در مقایسه با نرم‌افزارهای سنتی—نرم‌افزارهایی که بر روی زیرساخت‌های داخلی نصب و مدیریت می‌شوند—بهتر قابل درک است:
- پذیرش سریع و زمان بهره‌برداری کوتاه‌تر (حتی آنی)
مشتریان می‌توانند برنامه‌های SaaS را فوراً و با کمترین هزینه اولیه (معمولاً هزینه اشتراک ماه اول) خریداری و استفاده کنند؛ گاهی حتی در عرض چند دقیقه. این در مقایسه با نرم‌افزارهای سنتی است که ممکن است به خرید و آماده‌سازی سرورها، نصب نرم‌افزار روی هر دستگاه کاربر و بودجه‌بندی برای خرید مجوز کامل برای هر کاربر نیاز داشته باشند. - دسترسی سریع به ویژگی‌ها و نسخه‌های جدید
ارائه‌دهندگان SaaS اغلب چندین بار در هفته ویژگی‌های جدید اضافه کرده و قابلیت‌ها را ارتقا می‌دهند، بدون اینکه کاربران متوجه اختلالی در کارشان شوند. حتی می‌توانند رابط کاربری و تجربه کاربری را به‌روزرسانی کنند بدون اینکه مشتریان دچار وقفه شوند. این در مقایسه با نرم‌افزارهای سنتی است که ارتقاهای دوره‌ای آن‌ها معمولاً بسیار پرهزینه و مختل‌کننده هستند، به‌طوری‌که مشتریان ممکن است ماه‌ها برای دسترسی به قابلیت‌های نسخه جدید منتظر بمانند (و حتی گاهی از برخی ارتقاها صرف‌نظر کنند). - مقیاس‌پذیری اقتصادی و بر اساس تقاضا
مشتریان می‌توانند برنامه‌های SaaS را بر اساس نیاز خود مقیاس دهند؛ به‌سادگی با ارتقا یا کاهش سطح اشتراک یا خرید ظرفیت بیشتر. این در مقابل نرم‌افزارهای سنتی است که مشتریان را مجبور می‌کند ظرفیت بیشتری خریداری کنند تا بتوانند از اوج مصرف احتمالی استفاده کنند؛ ظرفیتی که تا زمان نیاز بلااستفاده و هدر می‌رود. - هزینه‌های پیش‌بینی‌پذیر و کاهش چشمگیر سربار
با SaaS، نیازی به بودجه‌بندی برای زیرساخت‌های مورد نیاز برای اجرای نرم‌افزار، ارتقاهای دوره‌ای نرم‌افزار و زیرساخت‌های پشتیبان آن نیست. مهم‌تر از همه، نیازی به تیم فناوری اطلاعات داخلی برای نصب، ارتقا و نگهداری نرم‌افزار وجود ندارد. تقریباً تمام هزینه صرف استفاده از خود نرم‌افزار می‌شود.
چالش‌های احتمالی
با وجود مزایای فراوان، SaaS می‌تواند چالش‌ها و خطرات احتمالی را نیز به همراه داشته باشد که مشتریان، به‌ویژه مشتریان سازمانی، باید از آن‌ها آگاه باشند:
پدیده Shadow IT
از آنجا که استفاده از برنامه‌های SaaS برای کاربران بسیار آسان است، ممکن است این برنامه‌ها بدون اطلاع تیم فناوری اطلاعات در یک سازمان گسترش یابند. این پدیده که به فناوری اطلاعات سایه (Shadow IT) معروف است، می‌تواند خطرات امنیتی ایجاد کند. اگر تیم فناوری اطلاعات از نرم‌افزارهایی که کاربران استفاده می‌کنند اطلاع نداشته باشد، نمی‌تواند از امنیت آن‌ها اطمینان حاصل کند.
این موضوع می‌تواند مشکلات امنیتی موجود—مانند استفاده از رمز عبور یکسان برای چندین برنامه—را تشدید کرده و آسیب‌پذیری کلی سازمان را در برابر حملات افزایش دهد.
ریسک وابستگی به فروشنده (Vendor Lock-In)
یکی دیگر از خطرات احتمالی، قفل شدن به یک فروشنده خاص است؛ به‌طوری‌که انتقال به ارائه‌دهنده SaaS دیگر، در صورت عدم تطابق برنامه فعلی با نیازهای عملکردی یا تجاری مشتری، دشوار یا غیرممکن می‌شود. برای مثال، اگر یک برنامه SaaS از منطق کسب‌وکار یا فناوری اختصاصی استفاده کند، ممکن است انتقال به برنامه دیگر بدون پذیرش مصالحه‌های قابل‌توجه ممکن نباشد.
aaS در مقابل PaaS و IaaS
SaaS، PaaS و IaaS سه مدل اصلی رایانش ابری با عنوان «به‌عنوان سرویس» هستند که توسط ارائه‌دهندگان خدمات ابری ارائه می‌شوند. هر یک از این مدل‌ها برای نوع خاصی از مشتریان رایانش ابری مناسب است و به میزان متفاوتی از مدیریت فناوری اطلاعات را به ارائه‌دهنده خدمات ابری واگذار می‌کند.
SaaS ( نرم افزار به عنوان سرویس )
همان‌طور که پیش‌تر به تفصیل توضیح داده شد، SaaS برای مشتریانی است که می‌خواهند یک نرم‌افزار آماده و میزبانی‌شده در ابر را از طریق اتصال به اینترنت خریداری و استفاده کنند. در مدل SaaS، تمام فرآیند توسعه نرم‌افزار و مدیریت زیرساخت به ارائه‌دهنده خدمات ابری واگذار می‌شود.
PaaS ( پلتفورم به عنوان سرویس )
PaaS یک پلتفرم کامل و کاملاً مدیریت‌شده در ابر ارائه می‌دهد—شامل سخت‌افزار، نرم‌افزار، ابزارهای توسعه و زیرساخت—که از طریق اتصال به اینترنت در دسترس است. این مدل برای مشتریانی طراحی شده است که می‌خواهند برنامه‌های خود را توسعه دهند. PaaS به تیم‌های توسعه نرم‌افزار امکان می‌دهد برنامه‌های خود را سریع‌تر و با هزینه کمتر از زمانی که نیاز به ساخت و مدیریت پلتفرم اختصاصی خود در محل داشته باشند، ایجاد، آزمایش، اجرا، به‌روزرسانی و مقیاس‌دهی کنند.
IaaS ( زیرساخت به عنوان سرویس )
IaaS دسترسی درخواستی به منابع محاسباتی، شبکه و ذخیره‌سازی میزبانی‌شده در ابر را بر اساس مدل پرداخت به‌ازای استفاده (Pay-as-you-go) فراهم می‌کند. این مدل برای مشتریانی مناسب است که می‌خواهند کنترل داخلی بر برنامه‌ها و پلتفرم خود داشته باشند اما به جای پرداخت هزینه‌های سنگین ساخت و مدیریت یک مرکز داده داخلی، منابع زیرساختی را بر اساس نیاز مقیاس‌دهی و کاهش دهند. IaaS به‌ویژه برای بارهای کاری متغیر یا متناوب (Spiky) بسیار کارآمد است.
https://www.ibm.com/topics/saas
